Autorka: Julia Kuras
Problem angażowania najmłodszych do pracy może wydawać się nam odległy – słysząc o pracy dzieci, wyobrażamy sobie XIX wiek, kiedy to mali chłopcy i dziewczęta, ubrani jak dorośli, wychodzili z męczących zmian w fabrykach. Czasami na myśl przychodzi nam feudalna Europa lub trudne czasy wojenne. Niestety, mimo zachodzących zmian społecznych i technologicznego postępu, problem angażowania dzieci do pracy jest nadal aktualny w trzeciej dekadzie XXI wieku, a jego skala jest ogromna. Co więcej, przybiera on coraz to nowsze formy, niekiedy umykające pozornie czujnym oczom społeczeństwa.
W poniższym tekście chciałabym skupić się na różnych obliczach pracy dzieci i ich wpływie na zdrowie psychiczne najmłodszych. Artykuł nie ma na celu porównywania ciężaru tych prac – jedynie podkreślenie faktu, że potrafią one przybierać również mniej oczywiste formy. Na część z nich mamy realny wpływ – modelując zachowania społeczne, wspierając fundacje czy nawet dokonując świadomych wyborów konsumenckich.
Na polu, w sweatshopie, przy chemikaliach – jak pracują dzieci w XXI wieku
W raporcie Child Labour: Global estimates 2020, trends and the road forward International Labour Organisation (ILO) oraz UNICEF podawane na 2020 rok szacunki wskazują na zastraszającą liczbę 160 milionów pracujących dzieci w wieku od 5 do 17 lat. Aż 79 milionów z nich wykonuje prace, które zagrażają ich zdrowiu i życiu. Najwięcej dzieci, bo aż 86,6 mln, pracuje w obszarze Afryki Subsaharyjskiej (23,9% populacji dzieci w tym regionie). Kolejnymi regionami są północna i zachodnia Afryka (7,8% populacji dzieci) oraz wschodnia i południowo-wschodnia Azja (6,2%).
Głównym sektorem angażującym małoletnich do pracy jest rolnictwo (72,1% wszystkich pracujących dzieci). Prawie ¾ (72,1%) wszystkich pracujących małoletnich wykonuje swoje obowiązki w ramach rodzinnych gospodarstw.
Bezpośrednio do problemu przyczynia się również sektor modowy. Międzynarodowe marki odzieżowe nieustannie zlecają swoje działania produkcyjne krajom rozwijającym się, aby uzyskać tanią siłę roboczą i niskie koszty produkcji. Często pracownikami tak zwanych sweatshopów są młode dzieci (Islam & Stringer, 2020).
Problemy zdrowotne
Dzieci pracujące wyróżniają się mniejszą masą ciała i wzrostem, odbiegając od światowych średnich (Ambadekar et al., 1999). Wskaźnik BMI pracujących dzieci spada proporcjonalnie do wzrostu przepracowanych przez nie godzin (Caglayan et al., 2010). Ekspozycja na niebezpieczne substancje czy wysokie ryzyko urazów to tylko jedne z wielu problemów tego sektora (Batomen Kuimi et al., 2018). Najmłodsi pracownicy są bardziej niż dorośli narażeni na pracę w niebezpiecznych warunkach a także nieproporcjonalnie opłacani (Cathryne et al., 2004; Lau & Chan, 2021). Jak wskazuje Parker (2010), próba zbadania wszystkich skutków pracy dzieci jest niezwykle skomplikowana, za sprawą ukrytej lub nielegalnej pracy czy okresem utajenia chorób, które tą pracą mogą być spowodowane. Brak pełnego dostępu do danych i problemy w pomiarach sprawiają, że niezwykle ciężko jest przebadać najbardziej narażone grupy.
Praca w młodym wieku odciska również ogromne piętno na psychice najmłodszych, co przejawia się zarówno w kontekście społecznym, jak i zdrowotnym. Dzieci pracujące wykazują większe trudności behawioralne, są bardziej podatne na stres oraz wykazują większą skłonność do izolacji (Carolyn et al., 2016). Badania powiązują dziecięcą pracę z problemami w grupie rówieśniczej oraz z mniejszą skłonnością do zachowań pro-społecznych (Trinh, 2020). Wiele pracujących dzieci jest pozbawionych możliwości uczęszczania do szkoły. Te, które łączą pracę z nauką, często nie mają czasu na odpoczynek, co negatywnie wpływa na ich zdrowie psychiczne. Doświadczają one również większych problemów związanych z rozwojem psycho-fizycznym w porównaniu do niepracujących rówieśników (Al-Gamal et al., 2013).
Przytłaczająca odpowiedzialność, wyczerpujące obowiązki i brak czasu na zabawę i odpoczynek wpływają na obniżone poczucie własnej wartości oraz poczucie braku sprawczości (Sturrock & Hodes, M, 2016). Przeciążone pracą dzieci są bardziej skłonne doświadczać cierpienia emocjonalnego; przejawiają wyższe poziomy lęku oraz większą skłonność do rozwinięcia zaburzeń depresyjnych w późniejszych latach życia (Baryshnikova et al. 2020).
Na oczach wszystkich – inne oblicza dziecięcej pracy
Praca dzieci ma, niestety, wiele twarzy, które można dostrzec nie tylko w odległej Afryce Subsaharyjskiej czy małym miasteczku w Bangladeszu. Ta, której świadkami jesteśmy lokalnie, w Europie, jest bardziej subtelna, mniej oczywista, ale także krzywdząca.
W ostatnich latach usłyszeć można coraz więcej wypowiedzi dorosłych aktorów czy muzyków, których kariera rozpoczęła się już w pierwszych latach ich życia. W szokującej autobiografii Cieszę się, że moja mama umarła Jennette McCurdy, dziecięcej gwiazdy Nickelodeon, była aktorka przedstawia ponury świat dziecięcego show-biznesu oraz toksycznej relacji z rodziną. Wspomina o oczekiwaniach dorosłych, o odpowiedzialności zapewnienia finansowej stabilizacji rodzinie, o świecie odwróconych ról, gdzie dziecku, któremu nie pozwala się dorosnąć na ekranie, nakazuje się przejęcie ról społecznych, które trudne są nawet dla dorosłych. Wrzucona w wir pracy wbrew własnej woli, ważona pięć razy dziennie, szantażowana emocjonalnie i poniżana Jennette przypłaciła swoją karierę zaburzeniami odżywiania, licznymi uzależnieniami i depresją (McCurdy, 2022).
Jennette już od najmłodszych lat doświadczała krzywdzących skutków parentyfikacji – przejęcia przez dziecko odpowiedzialności i obowiązków, które należą do rodzica. Jako odnosząca sukcesy dziecięca aktorka, „dostała zadanie” polegające na zapewnieniu bytu rodzinie i wydostanie ich z finansowych tarapatów. Właśnie taka nadodpowiedzialność często prowadzi do rozwoju problemów psychicznych (Hooper et al., 2011; Żłobicki, 2018), które utrzymują się niekiedy przez większość życia.
Takich przykładów jest znacznie więcej, a dziecięcy show-business to nierzadko miejsce opresji, prześladowań, przemocy psychicznej, fizycznej i seksualnej. Dzieci dorastające w świetle fleszy i często sprzecznych oczekiwań mierzą się z trudnościami nieadekwatnymi do swojego wieku (O’Connor, 2010).
Wydawać by się mogło, że rozwój psychoedukacji oraz większy nacisk społeczny na poszanowanie praw dzieci sprawi, że w kolejnych dekadach XXI wieku coraz mniej słyszeć będziemy o dramatycznych historiach pokroju Jennette. Czy jednak na pewno?
Wraz ze wzrostem popularności social mediów i prowadzaniu różnej maści kont na Instagramie czy TikToku w celach zarobkowych, coraz częściej zobaczyć można tam nie tylko dorosłych influencerów, ale też ich małoletnie dzieci, tak zwanych kidfluencerów, Dzieci te nie tylko narażone są na wyzysk (często nie mają dostępu do zarobionych pieniędzy), ale przede wszystkim na zupełne pozbawienie ich prywatności, wolności, a także narażenie na krytykę ze strony tysięcy obserwatorów, co ma dramatyczny wpływ na ich zdrowie psychiczne (Edney, 2021).
Po co nam badania?
To właśnie dlatego kluczowe w wielu społecznych kwestiach są badania, które decydują się eksplorować niestandardowe obszary życia społecznego. Dzięki kompleksowemu podejściu i wielostronnej analizie, jesteśmy w stanie nie tylko dostrzec skalę i wieloaspektowość problemów, ale także znaleźć ich rozwiązania. Co więcej, badania informują i edukują społeczeństwo, które może podjąć realne działania, by zredukować, a docelowo wyeliminować problem. Badania psychologicznych szkód, jakich doświadczają pracujące dzieci, nie tylko mogą pomóc w stworzeniu skutecznych interwencji, ale także dostarczyć informacji o psycho-społecznym rozwoju najmłodszych.
12 czerwca obchodzimy Światowy Dzień Sprzeciwu wobec Pracy Dzieci – z tej okazji, poświęćmy czas na refleksję – jak możemy chronić najmłodszych?
Bibliografia
Al-Gamal, E., Hamdan-Mansour, A. M., Matrouk, R., & Nawaiseh, M. A. (2013). The psychosocial impact of child labour in Jordan: A national study. International Journal of Psychology, 48(6), 1156-1164.
Ambadekar, N. N., Wahab, S. N., Zodpey, S. P., & Khandait, D. W. (1999). Effect of child labour on growth of children. Public Health, 113(6), 303-306.
Baryshnikova, N. V., Cheng, T. C., & Jayawardana, D. G. (2020). The long shadow of child labour on adolescent mental health. Child Wellbeing and Economic Development: Evidence from Indonesia, 90.
Batomen Kuimi, B. L., Oppong-Nkrumah, O., Kaufman, J., Nazif-Munoz, J. I., & Nandi, A. (2018). Child labour and health: A systematic review. International Journal of Public Health, 63, 663-672.
Caglayan, C., Hamzaoglu, O., Yavuz, C. I., & Yüksel, S. (2010). Working conditions and health status of child workers: Cross-sectional study of the students at an apprenticeship school in Kocaeli. Pediatrics International, 52(1), 6-12.
Carolyn, A., Singh, A., & Sharma, A. (2016). Child labour as a predictor of mental health issues. Indian Journal of Psychological Science, 7, 94-102.
Edney, A. (2021). „I don’t work for free”: The unpaid labor of child social media stars. University of Florida Journal of Law & Public Policy, 32, 547.
Hooper, L. M., DeCoster, J., White, N., & Voltz, M. L. (2011). Characterizing the magnitude of the relation between self-reported childhood parentification and adult psychopathology: A meta-analysis. Journal of Clinical Psychology, 67(10), 1028-1043.
International Labour Office and United Nations Children’s Fund. (2021). Child labour: Global estimates 2020, trends and the road forward. ILO and UNICEF.
Islam, M. T., & Stringer, C. (2020). Challenges of achieving social upgrading in Bangladesh’s apparel industry. Society and Business Review, 15(2), 77-94.
McCurdy, J. (2022). I’m glad my mom died. Simon and Schuster.
O’Connor, J. C. (2010). The cultural significance of the child star. Routledge.
Parker, D., Fassa, A., & Scanlon, T. (2010). Understanding the health effects of child labour. In Child labour: A public health perspective (pp. 103-121).
Sturrock, S., & Hodes, M. (2016). Child labour in low-and middle-income countries and its consequences for mental health: A systematic literature review of epidemiologic studies. European Child & Adolescent Psychiatry, 25, 1273-1286.
Trinh, T. A. (2020). Mental health impacts of child labour: Evidence from Vietnam and India. The Journal of Development Studies, 56(12), 2251-2265.
Żłobicki, W. (2018). Parentification as a process of role reversal in the family. Family Upbringing/Wychowanie w Rodzinie, 3.
Pomoc psychologiczna w UK 