Styl przywiązania a samoocena: Jak wczesne relacje kształtują nasze poczucie własnej wartości? 

Autorka: Zuzanna Chabowska

Poczucie własnej wartości, czyli to, jak postrzegamy siebie i swoje miejsce w świecie, ma fundamentalne znaczenie dla naszego zdrowia psychicznego oraz sposobu, w jaki budujemy relacje z innymi. Jednym z kluczowych czynników wpływających na kształtowanie się samooceny są wczesne doświadczenia związane z przywiązaniem do opiekunów. To, jak nasze potrzeby emocjonalne były zaspokajane w dzieciństwie, może wywarzyć ogromny wpływ na naszą zdolność do nawiązywania zdrowych, satysfakcjonujących relacji w dorosłości oraz sposób, w jaki postrzegamy siebie. W tym artykule przyjrzymy się, jak style przywiązania, które wykształcamy w dzieciństwie, mają wpływ na poczucie własnej wartości oraz jak możemy pracować nad poprawą samooceny w dorosłym życiu.

Teoria przywiązania – fundamenty i znaczenie dla rozwoju:

Teoria przywiązania, opracowana przez Johna Bowlby’ego, zakłada, że wczesne relacje z opiekunami mają kluczowy wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Bowlby wyróżnił dwa główne czynniki, które kształtują sposób, w jaki dziecko rozwija poczucie bezpieczeństwa: dostępność i responsywność opiekuna. Dzieci, które doświadczają czułości i troski ze strony swoich opiekunów, rozwijają poczucie bezpieczeństwa, które staje się fundamentem dla rozwoju zdrowych relacji w późniejszym życiu. Z kolei dzieci, które nie doświadczają wystarczającego wsparcia emocjonalnego lub które są narażone na niestabilność opieki, mogą rozwinąć style przywiązania, które wpływają na ich poczucie własnej wartości i zdolność do tworzenia bliskich więzi w dorosłości.

Style przywiązania – cztery główne wzorce:

1. Bezpieczny styl przywiązania

Dzieci, które wychowują się w atmosferze troski, opieki i wsparcia, rozwijają bezpieczny styl przywiązania. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania czują się pewne siebie, potrafią budować zdrowe i bliskie relacje, a także są w stanie zaufać innym. W dorosłym życiu takie osoby charakteryzują się pozytywnym postrzeganiem siebie i świata. Mają silne poczucie własnej wartości, są otwarte na nowe doświadczenia i umieją radzić sobie z trudnościami. W relacjach międzyludzkich są w stanie dawać i otrzymywać miłość, bez lęku przed odrzuceniem czy samotnością. Wysoka samoocena osób z bezpiecznym stylem przywiązania wynika z ich przekonania, że zasługują na szacunek, miłość i troskę.

2. Lękowy styl przywiązania

Dzieci, które wychowują się w środowisku niestabilnym lub w którym opiekunowie często są nieobecni emocjonalnie, mogą wykształcić lękowy styl przywiązania. Osoby z tym stylem przywiązania w dorosłości często mają trudności z poczuciem bezpieczeństwa i wciąż poszukują potwierdzenia swojej wartości. Czują się niepewne siebie i bardzo zależne od innych, często obawiając się odrzucenia i samotności. Takie osoby mają niską samoocenę, ponieważ ich poczucie wartości opiera się głównie na zewnętrznej walidacji – na akceptacji innych ludzi. Często wchodzą w relacje, w których próbują zaspokoić swoje potrzeby emocjonalne, ale czują się niepewnie, a ich samoocena bywa zmienna, zależna od reakcji otoczenia.

3. Unikowy styl przywiązania

W przypadku dzieci, które doświadczają odrzucenia emocjonalnego lub są wychowywane w atmosferze chłodnej i mało wspierającej, może wykształcić się unikowy styl przywiązania. Osoby z tym stylem przywiązania mają tendencję do unikania bliskości emocjonalnej i intymności w relacjach z innymi. Dążą do niezależności i autonomii, co często maskuje ich lęk przed zranieniem. Choć z zewnątrz mogą wydawać się silne i niezależne, w rzeczywistości mogą mieć problem z poczuciem wartości, ponieważ tłumią swoje emocje, by nie stały się one źródłem niepewności i lęku. Niska samoocena u osób z tym stylem przywiązania wynika z ich przekonania, że nie zasługują na pomoc i wsparcie, co może prowadzić do poczucia osamotnienia i wewnętrznej pustki.

4. Zdezorganizowany styl przywiązania

Zdezorganizowany styl przywiązania występuje u dzieci, które przeżyły traumatyczne wydarzenia, takie jak nadużycia lub zaniedbanie ze strony opiekunów. Dzieci te nie mogą polegać na swoich opiekunach, ponieważ są źródłem zarówno lęku, jak i poczucia bezpieczeństwa. Osoby z zdezorganizowanym stylem przywiązania w dorosłości często przeżywają wewnętrzne konflikty – pragną bliskości, ale jednocześnie boją się jej. Ta ambiwalencja prowadzi do niestabilności emocjonalnej i trudności w tworzeniu satysfakcjonujących relacji. Zdezorganizowany styl przywiązania ma silny związek z obniżoną samooceną, ponieważ osoby te często czują się zagubione, niepewne siebie i swoich emocji.

Jak style przywiązania wpływają na samoocenę?

Wczesne doświadczenia przywiązaniowe kształtują naszą zdolność do rozumienia siebie i naszej wartości. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania rozwijają silną, pozytywną samoocenę, ponieważ są przekonane, że zasługują na miłość i szacunek. W dorosłości, bez względu na okoliczności, potrafią utrzymać poczucie wartości, ponieważ ich samoocena jest wewnętrznie stabilna i niezależna od opinii innych.

Osoby z lękowym stylem przywiązania często szukają potwierdzenia swojej wartości u innych, co sprawia, że ich samoocena jest bardziej podatna na wahania. Z kolei osoby z unikowym stylem przywiązania mogą tłumić swoje emocje, a ich samoocena jest niska, ponieważ nie dopuszczają do siebie bliskości, która mogłaby ich wzmacniać. Osoby z zdezorganizowanym stylem przywiązania zmagają się z wewnętrzną sprzecznością, co prowadzi do chronicznego poczucia niepewności i niskiej samooceny.

Zmiana stylu przywiązania i budowanie zdrowej samooceny:

Choć style przywiązania wykształcają się w dzieciństwie, nie są one niezmienne. Dzięki terapii, zwłaszcza terapii opartej na przywiązaniu, osoby z lękowym, unikowym lub zdezorganizowanym stylem przywiązania mogą nauczyć się budować bardziej bezpieczne, stabilne więzi. W terapii, kluczowe jest zrozumienie wpływu przeszłości na obecne poczucie wartości i umożliwienie klientowi odkrywania nowych, zdrowych wzorców zachowań.

Poprzez terapię osoby te mogą nauczyć się, jak akceptować siebie i swoje emocje, jak budować zdrową samoocenę, niezależną od zewnętrznych źródeł potwierdzenia. Terapia może także pomóc w nauce budowania i utrzymywania satysfakcjonujących, pełnych zaufania relacji, które sprzyjają wzrostowi poczucia własnej wartości.

Podsumowując, style przywiązania mają ogromny wpływ na nasze życie, a ich oddziaływanie na samoocenę jest szczególnie widoczne w dorosłości. Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania cieszą się wyższą samooceną i lepszymi relacjami z innymi, podczas gdy osoby z lękowym, unikowym i zdezorganizowanym stylem przywiązania często zmagają się z niską samooceną, trudnościami w budowaniu relacji i konfliktami. Zrozumienie, jak style przywiązania wpływają na naszą samoocenę, jest kluczowe w procesie terapeutycznym i rozwoju osobistym. Praca nad stylami przywiązania i budowanie autentycznej samoakceptacji może pomóc w pełnym rozwinięciu potencjału do tworzenia szczęśliwych, zdrowych więzi z innymi.

Źródła: 

1. Bowlby, J. (2005). Przywiązanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

2. Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2016). Attachment in Adulthood: Structure, Dynamics, and Change. The Guilford Press.