O samotności mówi się wiele. Sporo również się o niej pisze i czyta – 13 800 000 wyników wyświetliło się w przeglądarce po wpisaniu kluczowego słowa „samotność”. O emigracji także jest całkiem głośno – 5 830 000 rezultatów znalezionych w zaledwie 0.53 sekundy. Gdyby tak pójść o krok dalej i wpisać w Google kombinację dwóch słów, układających się w zdanie „Samotność na emigracji”, można byłoby znaleźć aż 744 000 wyników. Dlaczego Polacy poszukują lub tworzą tego typu treści? Czy emigracja przestaje być już kojarzona z dobrostanem, bogactwem i lepszym standardem życia, a zaczyna wiązać się z poczuciem osamotnienia i smutkiem?
„Samotność na emigracji” to bardzo często wyszukiwana fraza w przeglądarce internetowej. Portale o bardzo zróżnicowanej tematyce zmagają się z próbą odpowiedzi na pytanie, jak sobie radzić z tym uczuciem pustki, tęsknoty za domem, rodziną, przyjaciółmi? Dziesiątki redaktorów, blogerów i specjalistów udzieliło potrzebującym jednoznacznej odpowiedzi – „musisz wyjść do ludzi”, „najważniejsze to nie zamykać się w domu samemu”, „znajdź sobie przyjaciół”. Łatwo powiedzieć, trudniej zrobić – odpowiadają internauci. Ale co na to wyniki badań? Czy istnieje jakaś istotna zależność pomiędzy emigracją a poczuciem samotności?
W 2016r. dwójka badaczy przeprowadziła ciekawe badania na temat sieci społecznych oraz odczuć związanych z samotnością społeczną na emigracji (Koelet, De Valk, 2016). Zbadano grupę emigrantów z Europy, którzy pozostawali w związkach partnerskich z osobami belgijskiej narodowości. Sprawdzano, czy istnieją różnice w odczuwaniu samotności u osób będących w związku z partnerem tej samej lub innej narodowości oraz czy liczba osób bliskich i częstotliwość kontaktu z nimi będzie miała wpływ na odczuwanie wspomnianej samotności społecznej.
Jak definiowana jest samotność społeczna?
Według Weiss’a (1973), poczucie samotności jest odpowiedzią na pewnego rodzaju deficyt w relacjach międzyludzkich. W przypadku samotności emocjonalnej, takim deficytem byłby brak przywiązania emocjonalnego, co wiązałoby się z poczuciem pustki i porzucenia. W przypadku samotności społecznej jest to deficyt sieci społecznościowej – i nie mowa tutaj o portalach internetowych, a o osobach, którymi dana osoba mogłaby się na codzień otaczać. Ten rodzaj samotności powoduje, że osoba ma poczucie wykluczenia i marginalizacji. Typy te nie muszą być natomiast od siebie zależne – często można czuć się „emocjonalnie” samotnym w towarzystwie wielu osób, tak samo jak można czuć się odizolowanym przy kimś, z kim jesteśmy emocjonalnie związani. Samotność społeczna jest zatem bardzo ważnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy opisywaniu zjawiska emigracji, gdyż jest ona często ściśle związana z pogorszeniem stanu zdrowia, obniżeniem poziomu zadowolenia z życia, a nawet lękiem oraz depresją.
Wyniki przeprowadzonych badań pokazały wyraźnie, iż emigracja ma duży wpływ na odczuwanie samotności społecznej. Posiadanie partnera, czyli jednej z najważniejszych i najbliższych w życiu osób, nie spowodowało zmniejszenia się tego uczucia u osób badanych. Największym problemem, z którym zmagają się zatem emigranci okazał się być brak możliwości porozmawiania o problemach życia codziennego (26% u emigrantów, 15% u osób mieszkających w kraju swojego pochodzenia i będących w związku z partnerem tej samej narodowości) oraz poczucie, że obecnie w ich życiu nie ma zbyt wielu osób, którym mogą tak naprawdę zaufać (37% u emigrantów, 29% u pozostałych).
Według autorów, istnieją pewne czynniki, których obecność mogłaby wpłynąć na zmniejszenie się poczucia osamotnienia oraz pozwoliłaby emigrantom lepiej zaklimatyzować się w nowym środowisku. Jedną z najważniejszych rzeczy jest utworzenie kręgu bliskich przyjaciół. Ważne jest, aby nie byli oni jedynie znajomymi naszego partnera, a poznani w całkiem inny sposób – znajomi, których znaleźliśmy oraz oswoiliśmy sobie sami. Częstość kontaktu z bliskimi również odgrywa ważną rolę – im częstszy i bardziej intensywny kontakt z ludźmi, tym mniejsze uczucie samotności. W przypadku niemożności nawiązania bliższych relacji z ludźmi w nowym kraju, zwiększa się tendencja do odczuwania izolacji społecznej (Galent et al., Weiss, 1973). Mówi się również, że czas leczy rany – według opisanych badań, osoby przebywające na emigracji przez dłuższy okres czasu, zaczynają odczuwać słabszą więź z dawnym „domem”, na korzyść nowego miejsca, z którym więź po czasie robi się coraz silniejsza. Czas odgrywa tutaj ważną rolę, gdyż staje się on przestrzenią do nawiązywania nowych znajomości, wchodzenia w różne kręgi społeczne oraz angażowania się w nowe, lokalne aktywności.
Świadomość faktu, że wszelkie negatywne emocje związane z wyjazdem do nowego kraju miną z biegiem czasu może pomóc wielu osobom, które z danymi uczuciami zmagają się na co dzień. Co jednak w sytuacji, gdy tęsknota nie mija a pustki nie sposób już niczym wypełnić? Wielki powrót do tego, co znane i lubiane? Pieniądze to nie wszystko, relacje międzyludzkie są najważniejsze – postanowione, wracamy! – pomyślało wielu.
Przeglądając fora internetowe dotyczące samotności na emigracji, nietrudno natknąć się na wpisy osób, które podjęły decyzję i z emigracji powróciły. Na forum piszą, ponieważ chcą wracać z powrotem do… kraju, z którego uprzednio pragnęły już uciec. Emigrują ponownie. Dlaczego?
Alan Barrett i Irene Mosca w 2013 roku opublikowali badania na temat izolacji społecznej, samotności oraz powrotów z emigracji. W swojej pracy przyglądali się uczuciom, jakie towarzyszyły ludziom, którzy po latach spędzonych na obczyźnie w końcu wrócili do swojego kraju pochodzenia. Wyniki pokazały, że powrót do wyimaginowanej, idyllicznej krainy – swojego kraju – nie zawsze okazywał się być trafną decyzją. Przeprowadzono szereg badań, których wyniki pokazały, iż osoby te, po powrocie często odczuwały zawód, odizolowanie oraz brak przynależności. Czuli oni, że ich zainteresowania się zmieniły i znacznie różnią się od lokalnej społeczności – aż 85% respondentów zaznaczyło, iż czują się oni w pewnym sensie inni od ludzi, których zastali w swoim kraju pochodzenia. Trudnym okazało się również odnowienie kontaktów ze starymi znajomymi. Statystyki wyraźnie pokazały, iż im dłuższy czas spędzony za granicą, tym większe poczucie społecznej izolacji po powrocie.
Polish Psychologists’ Association, organizacja charytatywna zrzeszająca polskich psychologów w Londynie, ma na celu zapewnienie pomocy psychologicznej wszystkim Polakom, którzy takiego wsparcia potrzebują – w tym z problemami z adaptacją, poczuciem wykluczenia czy depresją.
Dział Badań PPA aktywnie pracuje nad poszerzaniem wiedzy na temat emigracji, samotności, związków międzyludzkich i wpływu dystansu fizycznego na różnorodne sfery życia emigrantów po to, aby wykorzystując najnowsze badania naukowe być w stanie pomóc kolejnym osobom, którzy jak wielu często czują się samotni i wykluczeni z kręgów społecznych.
W 2014 roku, dawny dział badań stowarzyszenia, przeprowadził bardzo wnikliwe badania na temat polskich emigrantów w Wielkiej Brytanii. Okazało się, że aż 35.5% osób nie było usatysfakcjonowanych sytuacją, w jakiej znajdowali się w Polsce, a 33.8% raczej nie było usatysfakcjonowanych. Patrząc z drugiej strony, 34.5% Polaków obecnie odczuwa pełną satysfakcję z życia w Wielkiej Brytanii i aż 55% w większości przypadków jest zadowolonych z obecnego stanu rzeczy. Za takie wyniki odpowiedzialny jest jeden główny składnik, a mianowicie dobrostan materialny (85.5%). Nie jest to jednak jedyna rzecz, która sprawia, że Polacy na emigracji są raczej szczęśliwi, gdyż w pytaniu o warunki, które muszą być spełnione aby w Wielkiej Brytanii poczuli się jak w domu, znalazły się trzy rzeczy: stabilna sytuacja finansowa (68%), obecność rodziny (67.2%) oraz obecność przyjaciół (55.4%). Bardzo duża większość respondentów, bo aż 70.2% zadeklarowała, że obecnie to właśnie w Wielkiej Brytanii czuje się jak w domu, przy czym jedynie 36.7% osób, pomimo zmiany miejsca zamieszkania, nadal określa Polskę jako swój dom. Warto przyjrzeć się temu z bliższej perspektywy i poznać czynniki, które wpływają na różnice w sposobie odczuwania oraz myślenia o emigracji.
Po zapoznaniu się z wynikami badań, odpowiedź na pytanie zadane w temacie wydaje się raczej prosta – wyjazd do innego kraju nadal kojarzony jest z dobrostanem materialnym, czynnik ten nadal mocno wpływa na ogólną satysfakcję z życia. Aby ta satysfakcja mogła natomiast rozwijać się lub przynajmniej utrzymywać na wysokim, stałym poziomie, niezbędna jest do tego obecność osób bliskich. Człowiek jest istotą społeczną – oznacza to, iż do pełnego rozwoju potrzebuje bliskości i kontaktów społecznych. Na emigracji często jest to trudniejsze, mniej dostępne – zwłaszcza na początku nowej drogi, dlatego też samotność to bardzo częste uczucie, z którym zmagają się ludzie przebywający na obczyźnie.
Autor tesktu:
Paulina Bagrowska – magister psychologii klinicznej, zastępca kierownika Działu Badań w Polish Psychologists’ Association, asystent badawczy w Cardiff University Brain Research Imaging Center (CUBRIC) oraz analityk danych w międzynarodowej firmie z siedzibą w Cardiff.
Polish Psychologists’ Association (PPA) to organizacja charytatywna zrzeszająca polskich specjalistów z dziedziny psychologii i nauk pokrewnych. Celem organizacji jest dostarczanie profesjonalnych usług z zakresu zdrowia psychicznego i rozwoju osobistego Polakom na terenie Wielkiej Brytanii.
Dział Badań PPA – zajmuje się prowadzeniem badań naukowych z dziedzin nauk społecznych oraz pokrewnych. Obecnie zainteresowania naukowe działu skupiają się na emigracji, wpływie dystansu fizycznego na odczuwaną satysfakcję emocjonalną ze związku partnerskiego oraz szeroko pojętej psychologii międzykulturowej.
Bibliografia
- Barrett A., Mosca I. (2013). Social Isolation, Loneliness and Return Migration: Evidence from Older Irish Adults.
- Ereciński, Ł., Stefanicka K., Scholl-Mazurek, K. (2014). Polish Migrants in Great Britain: A Psychological Perspective of Integration, Social Participation and Wellbeing.
- Koelet S., de Valk H. (2016). Social networks and feelings of social loneliness after migration: The case of European migrants with a native partner in Belgium. 4. Weiss, Robert S. (1973). Loneliness: The experience of emotional and social isolation.
Pomoc psychologiczna w UK 