Dlaczego obwiniamy ofiary przemocy seksualnej?

Dekady badań nad akceptacją mitów o gwałcie i obwinianiu ofiar pozwalają nakreślić sieć powiązanych ze sobą czynników odgrywających rolę w formowaniu postaw wobec ofiar, sprawców i ogólnie przemocy seksualnej. Wśród zmiennych mających znaczenie w badaniach nad obwinianiem ofiar i usprawiedliwianiem sprawców wyróżnia się m.in. prawicowy autorytaryzm (RWA) i orientację na dominację społeczną (SDO) ¹.

Prawicowy autorytaryzm to grupa postaw związanych m.in. z silnym reagowaniem na zagrożenie, z uprzedzeniami wobec różnych grup (np. mniejszości) ² czy ze skłonnością do agresywnych zachowań seksualnych ³. Osoby autorytarne kurczowo trzymają się tradycji oraz stereotypowych ról płciowych, a ich agresywne zachowania, również o charakterze seksualnym, mogą mieć korzenie w lęku przed niebezpiecznym światem, przekonaniu o własnej nieomylności czy mściwej zazdrości ⁴.

Osoby z wyższym poziomem RWA w większym stopniu obwiniają ofiary gwałtu ⁵. Stopień przypisywanej odpowiedzialności zależny jest od zachowania ofiary – jeśli opis przedstawiony badanym zawiera zachowania niezgodne z tradycyjną, konserwatywną rolą kobiety (na przykład jednorazowy seks), badani z wysokim RWA przypisują jej więcej winy za gwałt ⁶. Wpisuje się to w przeświadczenie charakterystyczne dla prawicowego autorytaryzmu: jeśli kobieta nie stosuje się do zasad i podejmuje nieaprobowane u kobiet zachowania, zasługuje na karę. Tak więc, obwinianie ofiar gwałtu można rozumieć jako pochodną autorytarnej agresji kierowanej przeciwko kobietom, które podważają konserwatywne normy społeczne ⁵.

Zachowania i cechy ofiary mają znaczenie również dla badanych z wysokim poziomem orientacji na dominację społeczną. Jednak w tym przypadku znaczącą rolę w kształtowaniu oceny ofiary i przypisywaniu jej winy mają również cechy sprawcy związane ze statusem społecznym ⁵.

Orientacja na dominację społeczną skupia się wokół wspierania nierówności i hierarchii społecznej ⁷, osoby z wysokimi wynikami na skali SDO preferują dominację pewnych grup (na przykład większych, silniejszych) nad innymi (mniejszymi, nie posiadającymi władzy). Właśnie ta preferencja może wyjaśniać wyższy poziom obwiniania ofiar gwałtu przez osoby z wysokim poziomem SDO – szczególnie gdy kobieta zostaje zgwałcona przez mężczyznę o niższym statusie społecznym od niej, z którym się spotykała – a według osób z wysoką orientacją na dominację społeczną nie powinna. SDO jest widoczna również w percepcji relacji między kobietami i mężczyznami – w uznawaniu wyższości mężczyzn nad kobietami oraz bronieniu postaw seksistowskich, które utrzymują kobiety w podległości wobec mężczyzn. To sprawia, że kobieta zgwałcona przez mężczyznę, którego propozycje odrzuciła po rozpoczęciu znajomości jest przez te osoby obwiniania, bo podważyła jego wyższą pozycję jako mężczyzny ⁵.

Choć zostały tu opisane tylko 2 przykłady, istnieje wiele czynników związanych z obwinianie ofiar takich jak akceptacja mitów o gwałcie czy seksizm ambiwalentny. Świadomość różnorakich wpływów na ocenianie ofiar gwałtu jest nam niezbędna do pracy nad naszymi postawami i zachowaniami, które wtórnie wiktymizują ofiary utrudniając im szukanie pomocy i sprawiedliwości.

***

Bibliografia

1. Begany, J. J., Milburn, M. A. (2002). Psychological predictors of sexual harassment: Authoritarianism, hostile sexism, and rape myths. Psychology of Men & Masculinity, 3(2), 119.
2. Duckitt, J. (2006). Differential effects of right wing authoritarianism and social dominance orientation on outgroup attitudes and their mediation by threat from and competitiveness to outgroups. Personality and Social Psychology Bulletin, 32(5), 684-696.
3. Walker, W. D., Rowe, R. C., Quinsey, V. L. (1993). Authoritarianism and sexual aggression. Journal of Personality and Social Psychology, 65(5), 1036.
4. Altemeyer, B. (1998). The other “authoritarian personality”. In Advances in experimental social
   psychology (Vol. 30, pp. 47-92). Academic Press.pdf
5. Canto, J. M., San Martín García, J., & Novas, F. P. (2018). Exploring the Role of Aggressor’s Social Class in Rape and Its Relation to Right-Wing Authoritarianism and Social Dominance. Journal of interpersonal violence, 0886260518805095.
6. Süssenbach, P., & Bohner, G. (2011). Acceptance of sexual aggression myths in a representative sample of German residents. Aggressive Behavior, 37(4), 374-385.
7. Hockett, J. M., Saucier, D. A., Hoffman, B. H., Smith, S. J., & Craig, A. W. (2009). Oppression through acceptance? Predicting rape myth acceptance and attitudes toward rape victims. Violence Against Women, 8, 877-897.