Kiedy problem dziecka jest zaburzeniem?
Wszyscy byliśmy dziećmi. Każdy z nas przebył drogę od niemowlęctwa do wczesnej dorosłości lub nawet dalej. Niezależnie od tego, czy łatwo przywołać wspomnienia o przyjemnym zabarwieniu, jak i przykrym doświadczeniu, wszystkim ludziom w wieku młodzieńczym i wszystkim dorosłym udało się stworzyć indywidualny obraz zmieniającego się dzieciństwa i dorastania. Jednak wielu z nas nie może w pełni zrozumieć tych dwóch ważnych okresów w życiu człowieka, zwłaszcza wtedy gdy, pojawiają się problemy natury wychowawczej i psychologicznej. Zatem kiedy problem jest zaburzeniem i kiedy powstaje konieczność podjęcia interwencji względem dzieci i młodzieży?
Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży
Nie ma jednoznacznej definicji zdrowia psychicznego w odniesieniu do dzieci i młodzieży, ale na ogół przyjmuje się, że to brak zaburzeń bądź negatywnych efektów rozwojowych (np. słabe oceny w szkole, problemy z zachowaniem) mogą świadczyć o prawidłowym funkcjonowaniu. Ponad to osobiste zasoby, umiejętności, postawy oraz kompetencje społeczne młodych ludzi w istotny sposób umożliwiają radzenie sobie z wymaganiami życia i chronią przed napotkanymi trudnościami i przeszkodami.
Warto zwrócić uwagę na pojęcie tzw. ,,pozytywnej adaptacji’’. Dzieci, które dobrze sobie radzą zarówno w środowisku rodzinnym, społecznym jak i szkolnym, potrafią sprostać wyzwaniom pojawiającym się w ich toku rozwoju, przechodząc przez kolejne etapy dorastania. W tym zmiennym okresie nieuniknioną kwestią jest fakt, iż prędzej czy później zachowania dzieci zaczynają wzbudzać niepokój, czasami bezradność. Trudno odróżnić co jest tak ,,naprawdę’’ istotą problemu. Nawiązując do tytułu niniejszego artykułu postaram się w dalszej części odpowiedzieć na postawione pytanie.
Nieprawidłowości w funkcjonowaniu dzieci i młodzieży
Współczesna psychologia kliniczna zajmuje się zrozumieniem złożonych uwarunkowań zdrowia psychicznego, zachowań problemowych czy konkretnych zaburzeń o charakterze klinicznym w okresie dzieciństwa i adolescencji. Dzieci różnią się od dorosłych nie tylko poziomem dojrzałości, ale również problemami z powodu których pojawiają się na terapii, przebiegiem i początkiem zaburzeń, w odmienny sposób reagują na różne formy pomocy.
Wymienione różnice pojawiają się ponieważ:
- dzieci podlegają ciągłemu procesowi rozwoju,
- w powstawaniu i utrzymywaniu niepokojących zachowań u dzieci istotną rolę odgrywają rodzice,
- każde problematyczne zachowanie dziecka jest analizowane pod kątem jego etapu rozwoju.
Problemowe wzorce zachowań ujawniane przez dzieci mogą mieć zróżnicowane nasilenie w różnym czasie. U wielu z nich, w konkretnym wieku mogą pojawiać się specyficzne objawy niepokojące rodziców, ale z perspektywy rozwojowej są to zachowania typowe, niewymagające pomocy.
Problemy dziecka mogą stać się zaburzeniem kiedy pojawia się:
- nierównowaga pomiędzy poszczególnymi sferami rozwoju wraz z jego sposobem funkcjonowania,
- opóźnione dojrzewanie emocjonalne względem wieku oraz wybuchowe i gwałtowne reakcje w różnych codziennych sytuacjach,
- pojawiające się różnice w przebiegu rozwoju (opóźnione lub przyspieszone dojrzewanie) w porównaniu z prawidłowo rozwijającymi się dziećmi,
- problemy przystosowawcze w sferze emocjonalnej, społecznej i szkolnej.
- Różnicując zachowania typowe od problemowych trzeba wziąć pod uwagę częstość oraz nasilenie występujących trudności oraz ich negatywny wpływ na funkcjonowanie dzieci i młodzieży.
Konieczność podjęcia interwencji względem dzieci i młodzieży
Zaburzenia emocjonalne
Objawy negatywnych zachowań skierowane są na przeżycia wewnętrzne dziecka. Nie wywierają destrukcyjnego wpływu na innych. Ich charakterystyczną cechą są utrzymujące się negatywne emocje (smutek, lęk, wstyd, poczucie winy). Do najczęściej występujących zaburzeń emocjonalnych możemy zaliczyć: zaburzenia lękowe, depresje, wycofanie społeczne, samookaleczanie, myśli samobójcze oraz uzależnienia pojawiające się w późniejszym wieku.
Zaburzenia behawioralne
Objawy negatywnych zachowań skierowane są na otoczenie i innych. Doświadczają ich dzieci, które są w interakcji z innymi osobami. Reagują agresją, przemocą, buntem, zachowaniami prowokacyjnymi powodując dyskomfort społeczny. Do najczęściej występujących zaburzeń behawioralnych możemy zaliczyć: ADHD, zachowania opozycyjno- buntownicze, nadpobudliwość psychoruchową, zaburzenia zachowania, zachowania agresywne, wczesne uzależnienia.
Do podjęcia decyzji, że mamy do czynienia z zaburzeniem, bardzo ważne jest odwołanie się do wiedzy o prawidłowym rozwoju. Sam opis zaburzeń przedstawia, na czym polega nieprawidłowość, lecz aby ocenić czy jest to zaburzenie, należy porównać ją z normalnym zachowaniem. W tej sytuacji pierwszym krokiem jest wizyta u specjalisty, który specjalizuje się w psychologii dzieci i młodzieży oraz posiada odpowiednie kompetencje zawodowe względem precyzyjnej analizy przypadku i diagnozy dziecka.
Weronika Grzelak
Wolontariusz w Projekcie Akademia Kobiety PPA
https://polishpsychologists.org/akademia-kobiety/
Psycholog, w trakcie specjalizacji na seksuologia klinicznego, członek Polish Psychologists’ Association. Na co dzień zajmuję się poradnictwem psychologicznym i seksuologicznym, również konsultacją on – line.
Źródła:
- Cierpiałkowska, L.; Sęk, H. ,,Psychologia kliniczna’’
- Harwas- Napierała, B.; Trempała, J. ,,Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka’’
- Kendall, P. ,,Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Techniki terapeutyczne dla profesjonalistów i rodziców’’
Pomoc psychologiczna w UK 