Stres jest mechanizmem ewolucyjnym, to reakcja organizmu w postaci procesów fizjologiczno-neurologicznych, która ma pomagać nam radzić sobie z zagrożeniami 1 . W ujęciu psychologicznym jest to szczególny rodzaj relacji pomiędzy jednostką i otoczeniem, który jest przez jednostkę oceniany jako nadwyrężający lub przekraczający jej możliwości i zagrażający jej dobru 2 .
Wszystkie czynniki subiektywnie postrzegane jako niebezpieczne, to stresory. Wywołują one gwałtowną odpowiedź organizmu, która ma na celu wprowadzenie nas w stan gotowości do zmierzenia się z zagrożeniami. Reakcja przygotowująca ciało do odpowiedniego stylu obrony jest taka sama, niezależnie od rodzaju zagrożenia. Stresorami może być utrata pracy, śmierć bliskiej osoby, katastrofy i epidemie, ale również codzienne trudności, nieporozumienia, czy niepowodzenia w domu lub pracy 3 .
Układ współczulny w reakcji obronnej może wprowadzić organizm w stan walki lub ucieczki. Reakcja walki przekłada się w naszym ciele na skłonność do ataku, pojawia się ogólne pobudzenie, przyśpiesza akcja serca i wzrasta ciśnienie krwi. Ludzie w tym stanie odczuwają silną złość i agresję. Pojawiający się stan ucieczki oznacza, że nasz mózg uznał, iż najlepsze w danej sytuacji będzie uniknięcie zagrożenia. Często towarzyszy temu lęk, strach oraz panika. Jeżeli zagrożenie zostało ocenione, jako takie, w którym ani walka, ani ucieczka nie zapewni przetrwania i bezpieczeństwa – układ przywspółczulny wywołuje stan zamrożenia. Efektem tego jest znieruchomienie toniczne, poddanie się, zupełne zastygnięcie. W związku z tym spada ciśnienie krwi, spada akcja serca, obniża się temperatura ciała i napięcie mięśni. W przeciwieństwie do reakcji walki nie pojawi się tutaj krzyk, a raczej bezgłos 4 .
Priorytetem naszego organizmu w sytuacji niebezpieczeństwa będzie przetrwanie, dlatego nieuniknione jest osłabienie aktywności seksualnej lub jej brak. Szacuje się, że u 10-20% osób stres aktywuje reakcję pobudzenia seksualnego, ale nawet u tej grupy blokuje przyjemność i zmniejsza zadowolenie 7 . Dodatkowo zmiany w postaci uwalniających się hormonów oraz szereg reakcji fizjologicznych, którego efektem jest trwanie organizmu w stanie napięcia, skutkuje zmianami w układzie pokarmowym, odpornościowym, sercowo-naczyniowym i może prowadzić do wielu chorób 5 .
Czynniki stresogenne zdecydowanie przyczyniają się do powstawania zaburzeń w obszarze życia seksualnego oraz chorób psychosomatycznych, które również są związane ze spadkiem libido i zmniejszeniem potrzeb seksualnych lub ich brakiem. Pokłosiem stresu może być również wiele zespołów bólowych w obrębie miednicy i narządów płciowych oraz trudności w osiągnięciu orgazmu. Kolejnymi zgłaszanymi objawami są: przedwczesny wytrysk, zaburzenia erekcji członka, czy wytrysk bez orgazmu. W okresach stresowych mogą się również pojawić nietypowe, zaburzone preferencje seksualne, na przykład zachowania ekshibicjonistyczne 6 .
Możemy oczywiście wpłynąć na swój dobrostan seksualny w kontekście stresu (oraz na inne dziedziny życia), jeżeli doprowadzimy do zakończenia procesu reakcji stresowej. Bardzo często jest to konieczne, po tym jak działające stresory dawno zniknęły.
Wśród sposobów mających zakończyć cykl reakcji stresowej góruje aktywność fizyczna, która przywraca ośrodkowy układ nerwowy do stanu spoczynku 7 . W pracy nad zaburzeniami seksualnymi stosuje się również treningi relaksacyjne, które obniżają poziom lęku i napięcia psychicznego, ułatwiają odprężenie i koncentracje. W tej kategorii warty uwagi jest autogenny trening Schultza oraz zasady relaksacji Jakobsona. Kojąco na system nerwowy działają również: regularna medytacja, odpowiednia długość i jakość snu, pielęgnowanie swojego ciała poprzez kąpiele, czy też używanie olejków eterycznych. Wśród metod pomocniczych wymienia się ekspresję przez sztukę, prowadzenie dziennika oraz muzykoterapię.
W dbaniu o zdrowie nieocenione jest wsparcie społeczne, dzielenie się uczuciami i bliskość, a także psychoterapia 8 . W momencie pojawienia się niepokojących zmian i trudności związanych z życiem seksualnym zawsze warto skonsultować się ze specjalistą. Pomocne mogą okazać się osoby pracujące w dziedzinach seksuologii, fizjoterapii, ginekologii i urologii.
***
Przypisy
- Chodkiewicz J. Psychologia zdrowia. Wybrane zagadnienia. WSH-E, 2005.
- Lazarus, RS, Folkman, S. Stress, apraisal, and coping. Springer Publishing Company, 1984.
- Franken R. Psychologia motywacji. GWP, 2005.
- Van der Hart, O., Nijenhuis, E. R. S., & Steele, K. The haunted self: Structural dissociation and the treatment of chronic traumatization. NY: Norton, 2006.
- Wons, A. Stres i radzenie sobie ze stresem. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2006
- Lelakowska, K, Zdrojewicz, Z. Rola stresu w problemach, zaburzeniach i preferencjach seksualnych. Seksuologia Polska, 2006.
- Nagoski, E. Come as you are: The surprising new science that will transform your sex life. Simon and Schuster, 2015.
- Lelakowska, K, Zdrojewicz, Z. Rola stresu w problemach, zaburzeniach i preferencjach seksualnych. Seksuologia Polska, 2006.
Pomoc psychologiczna w UK 