Mechanizmy obronne, które mogą komplikować życie

Na początek zadajmy sobie pytanie co to są mechanizmy obronne?

Każdy z nas je posiada jednak nie każdy zdaje sobie z nich sprawę. Znajomość mechanizmów obronnych może pomóc w zrozumieniu siebie jak i innych ludzi. Niektóre mechanizmy mogą nam szkodzić, dlatego dobrze jest mieć ich świadomość żeby sobie z nimi radzić. Mechanizmy obronne ego ochraniają naszą psychikę przed negatywnymi skutkami nieprzyjemnych sytuacji. Często wykorzystujemy je nieświadomie, gdy nie chcemy skonfrontować się z czymś co nas przerasta lub nie akceptujemy jakiejś cząstki nas samych. Nie rzadko są one potrzebne jednak wykorzystywane nadmiernie mogą prowadzić do
problemów psychicznych. Niektóre nabywamy w dzieciństwie, gdy psychika dziecka nie jest jeszcze na tyle silna by w dojrzały sposób radzić sobie z emocjami. Niestety wraz z dorastaniem one nas nie opuszczą, jeśli sami nie podejmiemy pracy nad sobą. Autorem pojęcia jest Zygmunt Freud natomiast całą listę mechanizmów opisała jego córka Anna Freud.

Myślę, że dobrze by było przyjrzeć się temu bliżej.
Mechanizm, który każdy wykorzystał przynajmniej raz w życiu, choć myślę, że za czasów szkolnych mogło zdarzać się częściej to prokrastynacja czyli najprościej mówiąc przekładanie zadań, których nie mamy chęci robić na później. Napewno pamiętamy jak trzeba było nauczyć się na klasówkę, ale zanim się do tego zabraliśmy to obejrzeliśmy ulubiony serial, zrobiliśmy herbatę czy pogadaliśmy z koleżanką.
Jaki może być powód prokrastynacji ? Może być to lęk, że sobie nie poradzimy z danym zadaniem, złość, że musimy coś wykonać, ucieczka przed bezradnością.

Kolejny mechanizm to racjonalizacja czyli tłumaczenie i usprawiedliwianie własnego postępowania nie koniecznie akceptowanego. Przykład: „Nie przyjęli mnie do pracy, ale w zasadzie to i tak stawka była mała, a atmosfera wydawała się nie przyjemna”, lub „Nie oceniam innych, ale Zosia nie powinna się tak zachowywać”. Ktoś kto gwałci może powiedzieć, że ofiara założyła krótką spódniczkę, więc sama się o to prosiła. Dziecko może racjonalizować zachowania rodziców, żeby nie konfrontować się z faktem, że
rodzić może być kimś kto wyrządza krzywdę np. „Byłem niegrzeczny, dlatego tata na mnie krzyczy” lub „Szef tatę zdenerwował, dlatego jest pijany”. Powodem tego wszystkiego może być po prostu zrobienie dobrego wrażenia. Jednak jest to oszukiwanie innych jak i siebie.

Projekcja jako kolejny mechanizm, który polega na przenoszeniu na inne osoby swoich niepożądanych cech, zachowań, myśli których nie akceptujemy lub wypieramy. Czyli nasze wady przerzucamy na inne osoby i je mocno krytykujemy, ale siebie omijamy jak by nas to nie dotyczyło. Przykładowo osoba, która dużo kłamie mówi, że wszyscy kłamią lub ktoś kto zdradza żonę twierdzi, że to ona patrzy pożądliwie na innych mężczyzn. Kolejny przykład to, gdy dziecko wychowujące się w domu alkoholowym nie rozumie, dlaczego nie pijący rodzić nie może go obronić co sprawia, że odczuwa złość to wywołuje u dziecka lęk
zatem żeby się bronić myśli, że to rodzić się na niego złości (czyli projektuje swoją złość na rodzica). Przez ten mechanizm można też fałszywie patrzeć na rzeczywistość np.: Osoba w depresyjnym nastroju, uważa, że świat jest smutny, a większość ludzi nieszczęśliwych tak jak ona. Projekcja jest bardzo niebezpiecznym mechanizmem. Czasem warto się zatrzymać i przemyśleć jakie wady krytykujemy u innych ludzi i czy przypadkiem sami ich nie posiadamy.

Wyparcie powstaje wtedy, gdy celowo spychamy do nieświadomości emocje, myśli, odczucia czy wspomnienia żeby nie cierpieć lub kiedy pragnienie jest niemożliwe do zrealizowania. Niestety nie jest to zdrowy mechanizm, ponieważ nie da się pozbyć nieprzyjemnych uczuć nie przeżywając ich świadomie. Zatem nie znika to całkowicie tylko niepostrzeżenie wnika do świadomości. Przykładowo możemy być źli na swojego szefa za niesprawiedliwe potraktowanie, jednak z obawy przed konsekwencjami nie
wyrażamy swojej złości na niego tylko ją tłumimy. Niestety przychodząc do domu możemy nieświadomie wyładować złość na członkach swojej rodziny. Można również wyprzeć fakt, że popełniamy błędy (czyli nie akceptować ich), zatem w tej sytuacji nieświadomie możemy szukać partnerki, która uważa się za mało inteligentną wtedy nasze ego się przy niej dopełni. Dlatego uważam, że warto szukać tego co wyparliśmy i zaakceptować to by być wolnym.

Zaprzeczenie ma na celu uniknięcie cierpienia, gdy dowiadujemy się o czymś czego nie chcemy zaakceptować lub, gdy robimy coś niepożądanego i może to mieć opłakane skutki. Mechanizm można zauważyć w alkoholizmie gdy ktoś jest przekonany, że w każdej chwili może zakończyć picie (czyli nie jest alkoholikiem). Jednak wciąż pije, pomimo dużych strat jakich doświadcza. Przy paleniu papierosów zaprzeczamy, możliwość raka „przecież dużo ludzi ma raka, a nigdy nie zapaliło papierosa”. Gdy jedziemy szybko samochodem zaprzeczamy fakt, że na skutek tego może dojść do wypadku. Dobrym przykładem jest śmierć bliskiej osoby, gdy się o tym dowiadujemy pierwsza myśl jaka się nasuwa „to
musi być pomyłka”.

Istnieje jeszcze taki mechanizm jak przeniesienie polega na zamianie jakiegoś zachowania na inne z perspektywy osoby mniej szkodliwe. Przykładem może być mąż, który czuje się nie zaspokojony seksualnie, ale nie chce zdradzać żony, dlatego przenosi swój popęd seksualny na oglądanie filmów pornograficznych. Możemy również zastosować przeniesienie w miłości, gdy kobieta pragnie mieć dziecko jednak z jakiś powodów nie może go mieć obiektem zastępczym zostaje np. zwierzę. W tym mechanizmie istnieję również pozytywne zachowania, gdy osoba przenosi swoje agresywne popędy na uprawianie sportu.

Sublimacja to jeden z tych zdrowszych mechanizmów. Występuje wtedy, gdy przenosimy
niewykorzystaną energię w innym kierunku. Tak jak w przeniesieniu agresję można rozładować poprzez np. sztuki walki. Jak również w sytuacji, gdy jakieś tragiczne wydarzenie i emocje z nim związane zamieniamy na pomoc innym ludziom na przykład wskutek wypadku tracimy nogę by sobie z tym poradzić zaczynamy wspierać innych ludzi będących w podobnej sytuacji. Zdarza się też, że nieakceptowane uczucia przenosimy na twórczość.

Kompensacja jest również takim pozytywnym mechanizmem, gdy np. poprzez humor radzimy sobie z stresującymi sytuacjami.

Zachęcam do zagłębienia się w temat, ponieważ nie są to wszystkie mechanizmy jakie mogą występować.
Wymieniłam jedynie kilka ważniejszych. Myślę, że jest to istotne, ponieważ daje nam możliwość samorozwoju. Świadomość tych mechanizmów pomaga w dążeniu ku większej dojrzałości jak również stawania się świadomym i lepszym człowiekiem.

Bibliografia

Grzesiak M., Ego-rcyzmy, Wyd. Helion, Gliwice 2012, s.195-225.
Stefańczyk A., Psychologia wywierania wpływu i psychomanipulacji, Wyd. Złote myśli, Gliwice
2008, s. 31-48.
Mączka G., Co to są psychologiczne mechanizmy obronne ?
https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/co-to-sa-psychologiczne-mechanizmy-obronne/
[dostęp:29.10.2022].

Milena Kuczałek – Magister psychologii klinicznej. Obecnie studiuję podyplomowo Psychologię stosowana z elementami coachingu i interwencji kryzysowej. Jest to poczatek mojej drogi praktycznej z psychologia. Udzielam bezpłatnego poradnictwa psychologicznego. Cały czas staram się poszerzać swoja wiedzę. Interesuje mnie psychologia relacji – budowanie świadomych związków, zaburzenia osobowości oraz pomoc w kryzysach rozwojowych, śmierci, chorobie, bezdomności, wypadkach itp. W życiu i w pracy staram się kierować wartościami chrześcijańskimi. Prywatnie żona i mama.