Seksualność człowieka
Seksualność człowieka jest cechą towarzyszącą człowiekowi na przestrzeni jego życia, począwszy od wczesnego okresu przedporodowego aż do śmierci. Cała droga kształtowania się dojrzałości seksualnej podlega nieustannym procesom rozwoju na poszczególnych etapach funkcjonowania. Większość z nas kojarzy owe pojęcie z pierwszym miłosnym uniesieniem, pojawieniem licznych zmian w naszym ciele w okresie dorastania czy pierwszym stosunkiem seksualnym. Rzadko bierzemy pod uwagę, iż wczesne lata dzieciństwa stanowią zalążki kształtowania się naszej seksualności. Okres dzieciństwa odgrywa znaczącą rolę w rozwoju psychoseksualnym człowieka. Jest jego podstawą, która reguluje i łączy ze sobą wczesne doświadczenia, które w istotny sposób wpływają na późniejsze okresy. Rodzice czasami zaniepokojeni specyficznymi zachowaniami swoich dzieci, wychodzą z założenia, że na pewno dzieję się coś bardzo złego. Szukają pomocy u specjalistów nie zdając sobie sprawy, iż występujące zachowania mieszczą się w granicach normy.
Cztery kategorie dziecięcych zachowań seksualnych
Zachowania masturbacyjne
Masturbacja dziecięca należy do podstawowych oraz najwcześniejszych form ekspresji seksualnej występującej u dzieci. Polega na stymulowaniu przez dane dziecko własnego ciała, głównie w okolicach erogennych, tj. genitalia, pośladki, odbyt i piersi, wywołując jednocześnie uczucia przyjemności, przez co dziecko przejawia naturalną tendencje do powtarzania takich zachowań. Jest jednym z pierwszych doświadczeń seksualnych małego dziecka, a sam proces odkrycia swojego ciała stanowi źródło nowych doznań. Masturbacja dziecięca jest zjawiskiem dość częstym i naturalnie występującym w tym okresie rozwoju. Zachowania masturbacyjne człowieka w okresie dzieciństwa nie mają jednolitego charakteru. Można je podzielić ze względu na mechanizm powstawania, przebieg oraz cel:
– masturbacja rozwojowa to zachowanie podejmowane w celu osiągnięcia przyjemności przy stymulacji obszarów erogennych. Charakteryzuje się celowością, przemijalnością i nieszkodliwością. Dziecko eksperymentuje z własnym ciałem, naśladuje zachowania rówieśników czy dorosłych,np. przypadkowe pobudzenia seksualne podczas zabiegów pielęgnacyjnych, leczniczych, kiwanie się, rytmiczne zaciskanie mięśni ud, pocieranie kroczem o wybrany przedmiot oraz pocieranie łechtaczki u dziewczynek oraz członka u chłopców. Przyjemności, jakie doświadcza dziecko nie można porównywać do doświadczeń dorosłego człowieka. Tego typu aktywność nie jest szkodliwa i przemija
– masturbacja eksperymentalna przebiega w odmienny sposób. Głównym celem działania jest ciekawość, proces osiągania przyjemności, chęć poznawania właściwości fizycznych oraz towarzyszące im nieplanowane i przyjemne doznania. Dziecko eksperymentuje i poszukuje nowych sposobów działania, np. wkłada przedmioty do otworów ciała, dotyka rękoma lub stymuluje przedmiotami własne narządy płciowe. Zachowania z tej grupy są mniej typowe i znacznie bardziej ryzykowne. Masturbacja eksperymentalna bywa prezentowana przez dzieci, czasami szkodliwa w związku z tym wymaga interwencji ze strony dorosłych. Ten typ masturbacji, jeśli sprawia negatywne konsekwencje zdrowotne, nie ma charakteru rozwojowego
– masturbacja instrumentalna, jest istotnym sygnałem, który zmusza do zmiany w sposobie wychowania. Aktywność seksualna dziecka zostaje podejmowana w celach poza seksualnych. Jest traktowana jako mechanizm nagradzania czy zastępczego zaspakajania potrzeb. Tym rodzajem posługują się dzieci w zróżnicowanej grupie wiekowej do rozwiązywania różnych problemów, np.: jako sposób radzenia sobie ze stresem w celu obniżenia napięcia emocjonalnego (kłótnia rodziców).
Zachowania orientacyjne
Kolejnym rodzajem ekspresji seksualnej w okresie dzieciństwa jest aktywność orientacyjna. Jest ona ukierunkowana na otrzymanie wiedzy dotyczącej różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w budowie ciała, pełnionych funkcji w obszarze genitaliów oraz porównywaniu budowy anatomicznej poszczególnej płci do własnego ciała. Dziecko w celu utwierdzenia się w swoich przekonaniach dokonuje licznych obserwacji ciała drugiego człowieka, rozbierania go, dotykania narządów płciowych. Zapamiętane obrazy konfrontuje z dorosłymi umacniając dziecięce obrazy anatomicznej budowy człowieka, różnic pomiędzy płciami i dokonuje klasyfikacji siebie w odpowiedniej grupie płci. Do najczęstszych zachowań orientacyjnych należą: ekshibicjonizm dziecięcy (podglądanie dorosłych, demonstrowanie własnych narządów płciowych), froteryzm dziecięcy (ocieranie się ciałem o dorosłych), fetyszyzm dziecięcy (kradzież bielizny czy ubrań i pobudzanie się za ich pomocą) oraz transwestytyzm dziecięcy (przebieranie się w ubrania osób płci przeciwnej). Ponad to pojawia się bardzo dużo pytań związanych z funkcją narządów płciowych, o istotę i cel współżycia między dorosłymi. Największa liczba pytań przypada na wiek przedszkolny.
Zachowania interakcyjne
Zachowania interakcyjne to taka grupa zachowań dziecka, w której głównym tematem jest nawiązanie relacji o seksualnym zabarwieniu, natomiast cel dotyczy przeżywania przyjemności w interakcji. W okresie przedszkolnym dzieci chętnie bawią się swoim ciałem i chętnie nim eksperymentują. Podejmują różnorodne zabawy tematyczne o charakterze seksualnym. W tych zabawach biorą udział dzieci różnej płci, przypadkowo dobrane. Przejawiają się w różnorodnych formach, np. poprzez odtworzenie scen, które związane są z czynnościami, jakie wykonują dorośli na co dzień. Scenariusze zabaw są źródłem przypadkowych treści i obserwacji z zewnątrz. W tym czasie dzieci zdolne są do uczenia się poprzez naśladownictwo innych dzieci w grupie rówieśniczej lub poza nią, dlatego też wybierają zabawy w mamę i tatę, małżeństwo, dom, chłopaka i dziewczynę oraz symulują ciążę. Wiele zabaw nawiązuje do aktywności dorosłych poprzez dotyk, intymność czy obnażanie ciała. Są to zabawy, które odtwarzają sytuację poza seksualne. Eksponowanie ciała przez dziecko zostaje wyróżnione w określonym temacie, ale pełni inną funkcję, która wywołuje pobudzenie seksualne, np. zabawa w lekarza, masażystę, szpital, weterynarza. Odrębną i wyróżniającą się kategorią są zabawy samotne uzależnione od fantazji i otoczenia dziecka. Mogą one przebiegać w zróżnicowany sposób, np. odtwarzanie scen erotycznych z lalkami, rysowanie nagich obrazków dziewczynek i chłopców, odgrywanie przed lustrem roli kobiety i mężczyzny współżyjących ze sobą czy ,,zaczarowanie’’ zabawek w żywe dzieci płci odmiennej i naśladowanie znanych z filmów postaci.
Twórczość dziecięca
Twórczość dziecięca pozwala dziecku wyrazić treści, które są objęte zakazem lub są zbyt trudne do wyrażenia w sposób bezpośredni. Przekaz tych treści ukazuje obraz siebie jako istoty seksualnej, obraz świata oraz relacji pomiędzy sobą a światem, tworząc źródło informacji o dziecięcych przeżyciach, fantazjach i marzeniach. Do tej formy ekspresji seksualnej można zaliczyć: lepianki, wierszyki, wyliczanki zawierające tajemnicze słowa, opowiadania z wątkami seksualnymi, rysunki z wyróżnionymi częściami płciowymi postaci.
Zatem aktywność seksualna dziecka nie należy do odrębnej dziedziny, która w sposób szczególny wyróżnia się wśród innych jego aktywności. Jest ściśle związana z rozwojem poznawczym, emocjonalnym i intelektualnym. Zachowania seksualne pojawiają się w każdym wieku. Różnica dotyczy ich form, nasilenia oraz sposobu wyodrębniania spośród ogólnej aktywności dziecka.
Weronika Grzelak
Wolontariusz w Projekcie Akademia Kobiety PPA
https://polishpsychologists.org/akademia-kobiety/
Psycholog, w trakcie specjalizacji na seksuologia klinicznego,
członek Polish Psychologists’ Association
Źródła:
M. Beisert ,,Seksualność w cyklu życia człowieka’’
M. Beisert ,,Seks twojego dziecka’’
M. Zielona- Jenek, A. Chodecka ,, Jestem dziewczynką, jestem chłopcem’’
Pomoc psychologiczna w UK 