W powszechnym rozumieniu armia ma twarz mężczyzny. Kobiety żołnierze często
nadal budzą kontrowersje. Baranowska (2017) pisze wręcz o barierze mentalnej: ,,Trudny do społecznego zaakceptowania jest fakt, że kobieta, która daje życie, uczestnicząc w
działaniach bojowych na pierwszej linii frontu, miałaby je odbierać”. Z drugiej strony kobiety te od setek lat niezwykle intrygują, o czym świadczy ich obecność w licznych wytworach kultury. W artykule przyjrzymy się nieco ,,współczesnym amazonkom” i psychologicznym aspektom ich służby.
Blondynka w koszarach – stereotypy
Wokół kobiet w służbie wojskowej krąży wiele stereotypów – nadmiernie
uogólnionych i uproszczonych obrazów, które powstają na skutek wyodrębnienia łatwo
dostrzeganej cechy (Wojciszke, 1991). W tym wypadku jest nią płeć. W przeprowadzonym
przez Beatę Czubę (2015) badaniu mężczyźni dowódcy wskazywali na brak zawodowych
kwalifikacji kobiet (wśród ich wypowiedzi znajdują się takie jak: ,,brak znajomości realiów
życia wojskowego”, ,,brak inteligencji”) oraz następujące cechy osobowości: nieśmiałość,
indywidualizm, brak pracowitości czy eksponowanie kobiecości. Niektórzy twierdzili z kolei, że kobietom pozwala się na więcej i traktuje ulgowo oraz zwracali uwagę na to, że nie
zawsze widzi się w nich żołnierzy, ale właśnie – kobiety. To natomiast prowadzić może do
mobbingu czy przemocy psychicznej i seksualnej.
Jak wygląda to z perspektywy kobiet? Skarżą się one na lekceważenie i poniżanie.
Sygnalizują konieczność udowadniania swojej wartość i cięższej pracy w celu zasłużenia na szacunek (Baranowska, 2017). Zgadzają się z tym, na co wskazywali mężczyźni dowódcy –
traktowane są często przez pryzmat płci, a nie roli zawodowej (Baranowska, 2017). Poza tym
pojawia się też kwestia ocieplenia wizerunku armii – kobiety uważają, że podczas
uroczystości państwowych traktowane są jak ,,maskotki jednostek”, dzięki czemu budowany
jest dobry PR (Baranowska, 2017).
Powyższe nawiązują więc do tradycyjnego podziału ról, a jak zauważa Baranowska
(2017) w strukturze silnie zhierarchizowanej i zdominowanej przez mężczyzn, takie
stereotypy są jeszcze silniej uwydatnione.
Predyspozycje osobowościowe – portret wojowniczki
Warto w tym momencie przedstawić krótki portret psychologiczny kobiet żołnierzy.
Co je wyróżnia i pomaga im efektywnie radzić sobie w zmaskulinizowanym środowisku? Jak się okazuje kobiety żołnierze odznaczają się wysokim poziomem kompetencji społecznych i inteligencji emocjonalnej. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj rozumienie emocji własnych i cudzych oraz skuteczne wykorzystywanie ich w kierowaniu (Rotter, 2012, za: Koruba, maszynopis niepublikowany).
Katarzyna Koruba (2014, maszynopis niepublikowany) zauważa, że inną cechą
predysponującą kobiety do stanowisk dowódczych jest dyrektywność, która wiąże się
chociażby z ambicją, motywacją osiągnięć oraz chęcią dominacji (Rotter, 2012, za: Koruba,
maszynopis niepublikowany). Co więcej, kobiety te charakteryzują się poczuciem
odpowiedzialności, sumiennością i obowiązkowością oraz chęcią sprawdzenia własnych
możliwości w trudnych warunkach (Baran-Wojtachnio, 2021, za: Piotrowska-Trybul i in.,
2017). Wszystko to odpowiada wymogom stawianym żołnierzom.
Różnice indywidualne między płciami – skuteczne działanie dzięki emocjom.
Holenderscy badacze (Baran-Wojtachnio, 2021, za: Andriessen i in., 2017) zauważyli,
że w wojsku cenione są cechy uznawane za ,,męskie”: siła fizyczna i wytrzymałość.
Emocjonalność jest natomiast kojarzona z ,,kobiecością”. Warto jednak pamiętać, że emocje nie muszą być przeciwstawiane rozumowi. Powyżej przywołane zostały wyniki badań, które pokazują, że emocje można wykorzystywać w dowodzeniu, a ich rozumienie wpływa na lepsze funkcjonowanie w różnych sytuacjach (Rotter, 2012, za: Koruba, maszynopis niepublikowany). Potwierdzają to także doświadczenia amerykańskie. Okazuje się bowiem, że udział kobiet w wojskowych misjach pokojowych wpływa na lepszą współpracę lokalnej społeczności z wojskiem, poprawę stosunków społecznych oraz zmniejszenie się częstości występowania przemocy seksualnej (Baranowska, 2017).
Wojsko jest środowiskiem specyficznym. Służba wymaga niezwykłej wytrwałości,
zaangażowania i siły fizycznej, jednak nie bez znaczenia pozostają zasoby psychiczne i cechy osobowości (Wasilewski, 2020).
Bibliografia
Baranowska, A. (2017). Kobiety jako żołnierze zawodowi: Od wytwarzania i
reprodukowania kobiecości po formy przekraczania płci (Women as soldiers: From
production and reproduction of femininity to gender transgression).
Baran-Wojtachnio, M. (2021). Kilka uwag o zróżnicowaniu społecznym w wojsku.
Bezpieczeństwo Obronność Socjologia, 15, 69-89.
Bsoul, M. (2014). Kobieta jako pracownik w grupach dyspozycyjnych (na przykładzie
wojska). ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI CZĘSTOCHOWSKIEJ, 101.
Czuba, B. (2015). Kobiety w wojsku. Przystosowanie zawodowe, relacje społeczne, emocje.
Studium socjologiczne.
Drapikowska, B. (2013). Dowodzenie w opiniach kobiet–żołnierzy.
Rotter, T. (2012). Służba zawodowa kobiet w Wojsku Polskim (problemy psychologiczne). Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka, 9(4), 85-92.
Koruba K., Zawodowa służba kobiet w Wojsku Polskim – problemy psychologiczne, Instytut
Psychologii Stosowanej, Kraków 200 4 [maszynopis niepubl.].
Wasilewski, P. (2020). STRES I KSZTAŁTOWANIE ZASOBÓW PSYCHOFIZYCZNYCH
W KONTEKŚCIE BEZPIECZEŃSTWA PERSONALNEGO W SŁUŻBACH
MUNDUROWYCH NA PRZYKŁADZIE WOJSKA. In Colloquium Wydziału Nauk
Humanistycznych i Społecznych AMW (No. 2, pp. 101-121). Akademia Marynarki Wojennej
(Polish Naval Academy), Gdynia,
Wojciszke B., Procesy oceniania ludzi, Wydawnictwo Nakom, Poznań 1991, s. 180.
Aleksandra Kantecka: Jestem studentką III roku psychologii na Uniwersytecie SWPS w Poznaniu. Do moich szczególnych zainteresowań należy szeroko pojęta psychologia społeczna i psychologia kliniczna. Prywatnie jestem zapaloną czytelniczką, a o książkach i ciekawych zagadnieniach psychologicznych piszę również na swoim edukacyjnym profilu ,,psychestagram” (https://www.instagram.com/psychestagram/).
Pomoc psychologiczna w UK 